Bậc thang danh vọng

8 bước để leo cao trên chính trường TQ

Đảng Cộng sản Trung Quốc sắp công bố thế hệ tiếp theo của các nhà lãnh đạo đất nước. Hầu hết đều là các chính trị gia chuyên nghiệp từng thăng tiến qua các cấp bậc.

Nhưng những bí mật về thành công ở một trong những hệ thống chính cứng nhắc nhất thế giới là gì?

Angus Foster

BBC News, Bắc Kinh

Bắt đầu từ sớm

Tuổi tác rất quan trọng ở Trung Quốc và nếu bạn không nổi bật ở các cơ quan cấp cao ở giai đoạn trung tuần của tuổi hai mươi thì có thể đã là quá muộn.

Hai người được chuẩn bị để trở thành tân Chủ tịch và tân Thủ tướng của Trung Quốc, Tập Cận Bình và Lý Khắc Cường, đều vào Đảng khi 21 tuổi và chưa bao giờ làm việc bên ngoài cơ chế Đảng.
Ngày nay, trẻ em được tiếp xúc với chính trị thậm chí còn sớm hơn, bắt đầu từ sáu tuổi khi các em đeo khăn quàng đỏ của Đội Thiếu niên Tiền phong.
Tuy nhiên giáo dục chính trị chưa thực sự bắt đầu cho đến khi trẻ em được lựa chọn kết nạp Đoàn Thanh niên Cộng sản, từ 14 tuổi, và trở thành học sinh, sinh viên triển vọng có đủ điều kiện vào đảng từ 18 tuổi.
Để được vào Đảng, bạn phải viết đơn gửi chi bộ đảng ở địa phương của bạn và được chấp nhận vào một nhóm học tập tìm hiểu về đảng (cảm tình đảng), được kiểm tra kỹ lưỡng về tư tưởng và hoàn cảnh xuất thân, sau đó được chấp nhận như một đảng viên tập sự (chưa chính thức).
Sau đó người ta tổ chức một lễ kết nạp chính thức trước lá cờ đỏ búa liềm vàng của Đảng cho các đảng viên mới.

Đảng Cộng sản Trung Quốc

• Lãnh đạo Trung Quốc từ 1949
• Năm 2011 có 83 triệu đảng viên
• 77% là nam giới
• 1/3 là nông dân
• 6,8 triệu đảng viên làm việc cho Đảng và hệ thống nhà nước
• Tư nhân được vào Đảng từ 2001

"Buổi lễ khá là cảm động," một nữ đảng viên không muốn nêu tên nói.
"Ở Trung Quốc, bạn thậm chí không thề thốt ở đám cưới của bạn, do đó, lễ kết nạp Đảng là sự kiện độc đáo của tôi."
Vào Đảng không phải là dễ dàng. Năm 2011, có 22 triệu người nộp đơn và chỉ 3 triệu người được chấp nhận.
Tổng số đảng viên tăng nhẹ lên 83 triệu, làm cho nó trở thành 'câu lạc bộ dành riêng cho hội viên' lớn nhất trên thế giới.
Người ta muốn vào Đảng vì những lý do khác nhau. Là đảng viên mang lại địa vị cao và những đặc quyền quan trọng, như là truy cập được các thông tin bị hạn chế, có công ăn việc làm nhà nước và có cơ hội để gặp gỡ những người có thể giúp cho bạn có triển vọng thăng tiến nghề nghiệp.
Đối với những người khác, vào Đảng là sự hy sinh và muốn đóng góp cho tương lai của Trung Quốc.
"Vào Đảng cho thấy bạn là một trong những sinh viên giỏi nhất, và gần với trung tâm quyền lực", nữ đảng viên ở trên nói thêm.

Lựa chọn phe cánh

Nhân tố quan trọng nhất đảm bảo việc thăng tiến xa hay gần của bạn là người bảo trợ của bạn, hay theo tiếng Trung Quốc là “Cao sơn” - có nghĩa là ngọn núi mà bạn có thể dựa vào.
"Nếu bạn có một người bảo trợ có thể giúp bạn len vào dòng người xếp hàng chờ phân các công việc (tốt) khi bạn còn trẻ và đứng trước những người khác, bạn đã sẵn sàng cho điều tuyệt vời rồi đấy ", ông Minxin Pei từ Trường Claremont McKenna nói.

"Vào Đảng cho thấy bạn là một trong những sinh viên giỏi nhất, và gần với trung tâm quyền lực."

Một nữ đảng viên Trung Quốc

Đối với con cái của các quan chức cấp cao thì điều này là dễ dàng, kể từ khi họ có sự giúp đỡ và bảo trợ của các mạng lưới có ảnh hưởng của cha mẹ họ.
Khoảng một nửa các nhà lãnh đạo cao cấp nhất của Trung Quốc rơi vào loại này, và được biết đến như là các “Thái tử Đảng” vì sự giáo dục đặc quyền của họ.
Phe quan trọng khác được gọi là phe "Đoàn thanh niên", trong đó người như Chủ tịch sắp mãn nhiệm Hồ Cẩm Đào từng thăng tiến qua con đường Đoàn Thanh niên Cộng sản. Đến từ nguồn gốc khiêm tốn hơn, những người thuộc phe này thường được cho là quan tâm nhiều hơn tới các vấn đề phổ biến như nhà trợ cấp hoặc thu nhập ở nông thôn.
Trong gần năm năm qua, hai nhóm đang giao tranh để tìm xem phe nào sẽ giành được người của mình vào các ghế lãnh đạo cao cấp ở thế hệ tiếp theo.
Tập Cận Bình, một Thái tử Đảng với các quan hệ gia đình rộng rãi, đã đánh bại Lý Khắc Cường, người được ông Hồ Cẩm Đào bảo trợ cho chiếc ghế hàng đầu, nhưng một số chiếc ghế quan trọng khác vẫn chưa ngã ngũ.
"Đó không phải chỉ là hai phe cần phải được cân bằng với nhau", theo Steve Tsang từ Đại học Nottingham. "Các trò chơi đang diễn ra trong bối cảnh chính trị phe phái và những tham vọng cá nhân. Bạn đang cố gắng tạo các liên minh, và cố thuyết phục mọi người rằng những gì bạn có thể cung cấp là hấp dẫn hơn so với những người khác", ông nói.

Học tập đạo đức

Trong suốt lịch sử Trung Quốc, các nhà lãnh đạo được mong đợi cai trị với một ý thức trách nhiệm đạo đức.
Cũng có một truyền thống dài về các quan chức tốt, mà sự hy sinh và cống hiến được nâng lên thành một hình mẫu l‎í tưởng.
Ngày nay, các quan chức cần phải thể hiện với cấp trên của họ rằng họ có thể quản lý tốt. Họ được thẩm định với các đánh giá hàng năm nhắm vào các yếu tố như tăng trưởng GDP, thu nhập từ thuế và ổn định xã hội ở các khu vực then chốt mà họ nắm giữ.
Ở cấp cơ sở, Đảng đã cho phép một số cuộc bầu cử, mặc dù các ứng cử viên được phê duyệt chính thức hầu như luôn luôn giành chiến thắng. Việc thăng chức ở một số quan chức cấp cao hơn nay cũng được chấp thuận lấy ý quần chúng một cách hạn chế.
Những biện pháp này giúp Đảng tuyên bố tính hợp pháp của mình. Tuy nhiên, đa số người Trung Quốc sẽ nói rằng quản lý kinh tế thành công là điều kiện để Đảng duy trì quyền lực.
Các quan chức cũng cần phải tỏ ra khiêm tốn, và ghi nhớ khẩu hiệu của Đảng: "Công bộc của dân".
Thủ tướng sắp mãn nhiệm Ôn Gia Bảo đã trở thành một trong những nhà lãnh đạo nổi tiếng nhất của Trung Quốc vì khả năng kết nối với những người bình thường của ông . Sau mỗi trận động đất, lở đất hoặc lũ lụt, "Già Ôn" – biệt danh như ông được biết đến, đã nhanh chóng có mặt, trò chuyện cảm thông và sẵn sàng giúp đỡ.
Mặc dù các nhà chỉ trích nói rằng đó chỉ là đóng kịch, những hình ảnh khiêm nhường, gần dân bên ngoài của ông Ôn Gia Bảo đã giành được cho ông sự tôn trọng to lớn.

Không phô trương

Khi nền kinh tế của Trung Quốc bùng nổ tăng trưởng, tham nhũng cấp cao đã trở thành nguyên nhân lớn nhất của sự phẫn nộ của dân chúng chống lại Đảng.

"Bạn muốn là một cây hoa anh túc cao ráo, nhưng không phải là một cây anh túc quá cao. Nếu bạn đứng quá nổi bật, bạn có thể bị người ta chặt."

Steve Tsang, Đại học Nottingham

Việc đo lường quy mô tham nhũng là không thể, nhưng các quan chức tham nhũng được cho là đã tẩu tán lậu 120 tỷ đôla từ Trung Quốc ra nước ngoài kể từ giữa thập niên 1990.
Ngoài ra còn có sự oán giận đối với các đặc quyền của giới quan chức như tiệc tùng ăn uống linh đình, chi tiêu phung phí quỹ công và nhận quà cáp biếu xén, điều mà nay đã trở thành những nguồn thu nhập quan trọng của họ.
Đảng đã phản ứng bằng cách trừng phạt các thủ phạm trắng trợn nhất, có tới hàng chục ngàn người, tuy giới chỉ trích nói các chiến dịch này thường chỉ là tuyên truyền.
Kết quả là các quan chức cấp cao và nhân viên của các công ty thuộc sở hữu nhà nước có thể làm giàu, nhưng phải cẩn trọng, không để thể hiện sự giàu có đó một cách rõ ràng.
Một quan chức ở tỉnh Thiểm Tây đã học được bài học này. Ông này bị sa thải năm nay sau khi một chiến dịch trên mạng Internet tung ra việc ông sở hữu bao nhiêu chiếc đồng hồ đắt tiền, và đạt câu hỏi làm thế nào ông có đủ khả năng để kiếm được chúng so với mức lương của một quan chức cấp tỉnh.

Phải là nam giới

Chỉ có khoảng 1/4 đảng viên là phụ nữ.
Chưa có phụ nữ nào vào được tới thường vụ Bộ Chính trị, cơ quan ra quyết định cao nhất của Đảng.
Trong số 24 nhân vật của Bộ Chính trị Đảng Cộng sản Trung Quốc, hiện chỉ có một phụ nữ là bà Lưu Diên Đông.

Đừng nổi bật

Những nhà sáng lập của Trung Quốc hiện đại – như Mao Trạch Đông và Đặng Tiểu Bình – là những nhân vật độc đáo có sức lôi cuốn, và họ gần như nắm trong tay toàn bộ sự cai trị độc đoán với tương lai của đất nước.
Ngày nay các nhà lãnh đạo phải leo thang trong một bộ máy quan liêu rối rắm, đòi hỏi sự phục tùng tuyệt đối.
Sự kiểm soát tuyệt đối của Đảng về chính trị và truyền thông có nghĩa là bất kỳ sai lầm nào cũng có thể là kết cục của bạn.
Ví dụ ngoạn mục gần đây nhất trong năm 2012 là khi Bạc Hy Lai, cựu Bí thư Trùng Khánh, người được dự kiến cho ghế lãnh đạo cấp cao đã bị mất chức và khai trừ khỏi Đảng.
Vợ ông bị bỏ tù vì sát hại một doanh nhân người Anh và ông Bạc phải đối mặt với các tội tham nhũng, lạm dụng quyền lực và một tội danh cũ vẫn được Đảng sử dụng lâu nay là "quan hệ bất chính".
Tuy nhiên, nhiều nhà phân tích phương Tây cho rằng tội thực sự của ông Bạc là thách thức phương cách làm chính trị tồn tại lâu nay. Các chính sách mị dân và trấn áp tội ác là nguy hiểm đối với tính hợp pháp, và là một mối đe dọa cho những người chờ đợi thăng tiến thông qua sự đồng thuận được đàm phán thông thường.
"Bạn muốn là một cây hoa anh túc cao ráo, nhưng không phải là một cây anh túc quá cao. Nếu bạn đứng quá nổi bật, bạn có thể bị người ta chặt", ông Steve Tsang từ Đại học Nottingham nói.
Đứng quá nổi bật về mặt phục trang và vẻ bề ngoài, nên ăn vận mầu sẫm, nhuộm tóc đen, mà không có sợi bạc.

Làm việc ở vùng nghèo

Ðối với một đảng không có sứ mạng dân chủ, việc các nhà lãnh đạo chóp bu tỏ ra cảm thông với những thách thức mà thường dân phải đối diện là điều tối quan trọng.

"Nếu bạn bị đẩy ra khỏi quyền lực họ sẽ làm sao để bảo đảm chắc chắn rằng bạn sẽ không bao giờ quay trở lại nữa. Bạn không chỉ mất ghế của bạn, họ còn theo dõi gia đình của bạn và phá hủy thanh danh của bạn nữa."

Mixin Pei, Trường Claremont McKenna

Ban Tổ chức Trung ương Đảng, một bộ máy quan liêu ‘biết hết mọi thứ’ quyết định những ai được ngồi vào các ghế cao cấp của Đảng và trong chính phủ, do đó các nhà lãnh đạo tương lai của nó phải chắc chắn rằng họ từng có thời làm việc ở những nơi xa so với Bắc Kinh đầy tiện nghi.
Chủ tịch sắp mãn nhiệm Hồ Cẩm Đào đã trải qua bốn năm ở Tây Tạng, điều được người Trung Quốc coi như một quá trình công tác vất vả, khó khăn đặc biệt. Một trong những ngôi sao đang lên trong số các nhà lãnh đạo Trung Quốc trẻ hơn, Hồ Xuân Hoa, 49 tuổi, hiện đang phục vụ ở vùng Nội Mông.

Phải biết tàn nhẫn

Chính trị thường là tàn nhẫn, nhưng Trung Quốc là một nơi đặc biệt không hề có sự khoan nhượng.
Minxin Pei từ trường Claremont McKenna nói: "Nếu bạn bị đẩy ra khỏi quyền lực họ sẽ làm sao để bảo đảm chắc chắn rằng bạn sẽ không bao giờ quay trở lại nữa. Bạn không chỉ mất ghế của bạn, họ còn theo dõi gia đình của bạn và phá hủy thanh danh của bạn nữa".
Những người có tham vọng làm lãnh đạo cần nghiên cứu cuốn Hậu Hắc Học (‘Lý thuyết đen tối’) - một tác phẩm kinh điển của nghệ thuật chính trị Trung Hoa.
Sách này nói rằng thứ vũ khí cần thiết để thành công là một làn da mặt dầy, sự miễn dịch với hổ thẹn hay mặc cảm tội lỗi, và một trái tim đen, cứng rắn giúp nhẫn tâm khi làm tổn hại người khác nhằm đạt được mục đích của mình.