Thằng Bờm có cái quạt mo

Tên thằng Bờm có lẽ phát xuất từ cái lối để tóc của bé trai dân Việt ngày xưa, đầu tóc thường được cạo láng chỉ chừa một chỏm nhỏ phía trước trán giống như cái bờm con ngựa, còn sự tích về thằng Bờm thì không biết xuất xứ từ bao giờ. Tuy nhiên bài ca dao tiêu biểu về Bờm thì hầu như không ai là không thuộc nằm lòng:

Thằng Bờm có cái quạt mo Phú ông xin đổi ba bò chín trâu Bờm rằng Bờm chẳng lấy trâu Phú ông xin đổi một xâu cá mè Bờm rằng Bờm chẳng lấy mè Phú ông xin đổi một bè gỗ lim Bờm rằng Bờm chẳng lấy lim Phú ông xin đổi đôi chim đồi mồi Bờm rằng Bờm chẳng lấy mồi Phú ông xin đổi hòn xôi Bờm cười

Như vậy nói đến Bờm là nói về chuyện một đứa bé ngây ngô, chậm chạp, đôi khi quá thật thà, thường chỉ nhìn sự vật theo thói quen đơn giản nên dễ sinh ra ngớ ngẩn. Sống theo phận con nhà nghèo, vì Bờm chỉ có mỗi cái quạt mo, nên Bờm không có nhiều ham muốn cũng như không hề biết so sánh hay đòi hỏi, do đó nhu cầu của Bờm cũng không có gì khác hơn là được ăn để sống.

Từ cái hình ảnh này của Bờm người ta đã dùng Bờm để ám chỉ những ai cũng mang trong mình một số đặc tính căn bản như thật thàmột cách vụng về, chất phác đến độ gần như ngây ngô, không có những nhu cầu cao xa hay phức tạp mà chỉ thích an phận thủ thường; sống tự nhiên theo cái trật tự có sẵn trong thiên nhiên, không biết đua đòi hay bon chen cho nên hay có cái kiểu nằm chờ sung rụng; quen nhận định sự vật một cách thiển cận nên không thích lý luận sâu xa để tìm kiếm cho ra cái nguyên lý trừu tượng mà chỉ thích những biểu lộ tình cảm tự nhiên và tự phát như cái mỉm cười hài lòng khi thấy nắm xôi.

Có thể nói Bờm là hiện thân của con người của xã hội sơ khai còn giữ trong mình cái bản chất hiền lương nguyên thủy, sống một cách đơn giản, gần với thiên nhiên và tự nhiên, không có nhiều nhu cầu nên không cần vận dụng trí năng để khai thác thiên nhiên và bắt thiên nhiên phục vụ mình. Cái quạt mo phe phẩy chút hơi mát khi trời làm nóng nực và nắm xôi chắc bụng khi đói lòng đủ đáp ứng cho Bờm sống một cách bình thản và hài hòa với thiên nhiên, do đó Bờm hầu như không muốn có sự thay đổi nào phá vỡ cái trật tự đó.

Cũng vì thật thà, không biết suy luận để tìm hiểu nguyên nhân mà chỉ phán đoán theo cảm quan nên Bờm thường dễ tin qua tri giác hiện tượng bề ngoài và dễ bị lầm, và một khi Bờm đã tin thì cũng rất khó dùng lý trí để thuyết phục Bờmï từ bỏ điều sai lầm của mình trừ phi chính Bờmï cảm nhận được sự sai lầm bằng kinh nghiệm bản thân. Ngoài ra cũng vì chỉ biết hành xử theo thói quen nên Bờm cũng thường hay bảo thủ và cố chấp, chỉ muốn khư khư với sự hiểu biết hạn hẹp hay điều ham thích phù hợp với ước mơ của mình, do đó Bờm thường gây khó khăn trở ngại cho người khác khi muốn chỉ dạy cho Bờm một điều mới lạ hay muốn cùng Bờm hợp tác trong những công việc cần có óc suy luận và óc tổ chức.

Nhưng định luật tiến hóa bắt buộc theo thời gian mọi vật đều phải thay đổi và do đó Bờm cũng bị bắt buộc phải tập thích nghi với những điều kiện mới phức tạp hơn mỗi khi hoàn cảnh đổi thay. Nhưng vì bản chất vốn chậm chạp, vụng về và khờ khạo nên trong cách nhìn vấn đề và giải quyết vấn đề Bờm thường hay ngộ nhận và khi thực hiện thì dễ gây ra hư hỏng. Tuy nhiên vì thương cái bản chất hiền lương của Bờm nên người ta không nỡ trách Bờm cũng như người ta không bao giờ trách một đứa trẻ về những cái vụng dại của nó trước cuộc đời.

.